Ispitivanje brzine čitanja u sebi

Ispitivanje brzine čitanja u sebi vršimo kolektivno (grupno) ili istovremeno u odjeljenju.To se može činiti na svim školskim uzrastima, ali u većini slučajeva počinje se u drugom razredu.Ispitanici na znak ispitivača počinju da samostalno čitaju u sebi nepoznat tekst.Poslije jednog minuta ispitivač daje znak i svaki učenik zaokružuje (svoje) poslednje dvije pročitane riječi.kasnijim prebrojavanjem riječi od početka teksta do te riječi dobija se bruto-brzina čitanja.Slijedi čitanje preostalog teksta, a zatim zasebno odgovaranje na postavljena pitanja.

            Ovaj test može se primjenjivati u 2. i 3. razredu OŠ, a za starije razrede treba pripremiti primjeren tekst i postaviti složenija pitanja.

            Nakon vrednovanja učeničkih odgovora, utvrđuje se procenat tačnih odgovora.Stavljanjem tog pokazatelja u odnos sa bruto brzinom čitanja dobijamo podatak o shvatanju pročitanog teksta, odnosno o efektivnoj brzini čitanja.

 

            Formula:

EBČuS = BBČuS x%R/100

 

EBČuS – efektivna brzina čitanja u sebi

BBČuS – bruto brzina čitanja u sebi

%R      – procenat broja tačno odgovorenih pitanja

              koja se odnose na pročitani tekst

Ispitivanje brzine glasnog čitanja

Brzinu glasnog čitanja možemo ispitivati u svim razredima, odnosno od vremena kada je učenik savladao tehniku čitanja.           

 

            Možemo primjenjivati “jednominutni ispit glasnog čitanja” (A,B,C forma) psihologa Ivana Furlana.Njime  se za učenike pojedinačno utvrđuje broj riječi pročitanih naglas u jednoj minuti.Autor smatra da za ispitivanje brzine glasnog čitanja ( za razliku od ispitivanja brzine čitanja u sebi) nije prikladno uzeti smisleni tekst, jer bi takav tekst bio za neke učenike sa više, a za druge sa manje smisla, što bi uticalo na brzinu čitanja.Učenici za koje bi tekst imao više smisla bili bi u nezasluženoj prednosti u odnosu na one za koje bi takav tekst imao manje smisla.

 

            U ovom tekstu su riječi u početku vrlo “kratke i lagane” za čitanje.Obične su i poznate.U produžetku teksta nalaze se sve duže, nepoznatije i za izgovor složenije riječi.Po pet riječi napisano je u jednom redu.S desne strane svakog reda nalazi se brojka koja označava ukupan broj riječi od početka teksta do tog mjesta.

 

            Pojedinačno ispitivanje brzine glasnog čitanja možemo vršiti i na samostalno pripremljenim materijalima (nizovima jednosložnih, dvosložnih, višesložnih riječi, nepoznatih kraćih tekstova).

Ispitivanje i unapređivanje čitanja i pisanja

Metodolški osmišljena, pažljivo pripremljena, sistematski provedena i objektivno interpretirana ispitivanja čitanja i pisanja treba da budu integralna komponenta razvijanja i unapređivanja čitanja u svakom razredu osnovne škole.

            S obzirom na primjenu ili svrhu utvrđenih rezultata razlikujemo sledće vrste ispitivanja čitanja i pisanja:

            1. ispitivanje prethodnih znanja (svakog djeteta) u poznavanju slova, čitanja i pisanja u cilju prikladnog planiranja i organizovanja nastave početnog čitanja i pisanja

            2. ispitivanje nedostataka i teškoća u čitanju i pisanju radi njihovog otklanjanja

            3. povremena intermedijalna ispitivanja raznih vrsta čitanja i pisanja u cilju njihovog razvijanja i unapređivanja

 

            Od rezultata prvog intermedijalnog ispitivanja zavisiće tempo daljeg uvježbavanja čitanja, te učenje početnog pisanja.ukoliko većina učenika u tom periodu ima teškoća u usvajanju štampanih slova, neće se prelaziti na usvajanje pisanih slova. (ispituju se elementi kao u prethodnim znanjima ali ima i brzina glasnog čitanja)

            Ostala intermedijalna ispitivanja obuhvatiće  složenije elemente i vrste čitanja kao što su: brzina čitanja u sebi (2-8 razreda), izražajno čitanje, usmjereno fleksibilno, kritičko, kreativno čitanje, nivo i struktura znanja u razumjevanju pročitanog teksta, različiti oblici kulture pismenog izražavanja…

Smetnje (teškoće) u čitanju i pisanju kod prvačića

Osim nedostataka, pojedini učenici imaju i smetnje ili teškoće u čitanju, a najfrekventnije su legastenija i disleksija, a kod pisanja disgrafija.

 

LEGASTENIJA

            Naziv legastenija  je mješavina latinske riječi legere-čitati, i grčke astenost-slab.

            Legastenija je otežano i nepotpuno naučeno čitanje uprkos uloženom trudu i dobro organizovanoj nastavi.Od početka učenja slova i čitanja legastenija se manifestuje u izostavljanju, dodavanju, zamjenjivanju, ponavljanju slova i pogrešnom izgovaranju glasova i riječi.Ovoj djeci treba mnogo više vremena da shvate proces sinteze glasova i riječi i složen proces ščitavanja, čitaju sa naprezanjem, izbjegavaju čitanje te zaostaju u učenju.

            Ralikujemo:

            1. tzv. skrivenu legasteniju – i ona se može uočiti po usporenom tempu čitanja, izuzetnom naprezanju pri čitanju, nabiranju čela, crvenilu lica, preznojavanju i sl., što se može javiti već na početku učenja čitanja.

            2.- manifestnu legasteniju ( aktivnu legasteniju) – najčešće se javlja u 2. i 3. razredu.

            Legastenija se može pojaviti  kod djece zaostale u psihofizičkom razvoju ali i kod veoma inteligentne djece koja žive u povoljnim porodičnim i drugim uslovima i adaptiranog i društveno prihvatljivog ponašanja i ona ovo teže podnose što uslovljava pojavu neuroza.Kad je neuroza primarna prvo se vrši psihoterapija pa potom obuka u čitanju, i obrnuto.

            Legastenija se češće javlja kod dječaka.Laku legasteniju otklanja učitelj, srednju školska psihološko-pedagoška služba, a tešku specijalizovani strčnjaci.

            Neki naši autori razlikuju legasteniju  i disleksiju.Drugi smatraju da se radi o istim ili sličnim teškoćama, ali da je termin legastenija u upotrebi u njemačkom jezičkom području a da se pojam disleksija upotrebljava u drugim zemljama i kod nas.

 

DISLEKSIJA

            Disleksija je riječ grč. porijekla a znači nesposobnost, slabost ili bojažljivost da se pravilno čita.To je kompleksan  poremećaj.Čine ga razne smetnje pri čitanju kao što su nemogućnost prepoznavanja slova i njihovog povezivanja u riječi, nesposobnost razumjevanja pročitanog teksta, izrazito slabo čitanje, otežano učenje čitanja.

            Može se pojaviti i kod djece sa normalnim intelektualnim razvojem, a kod mentalno zaostalih ona je redovna pojava.

            Lakša disleksija može se uklanjati specijalnim logopedskim tretmanom i vježbama u čitanju, a teži slučajevi uslovljeni  organskim oštećenjima ostaju tokom cijelog života.

 

DISGRAFIJA

            Disgrafija označava teškoće u pisanju.

            Učenici sa disgrafijom čine sledće izrazito učestale greške u pisanju: izostavljanje slova, zamjena pojedinih suglasnika, zamjena određenih samoglasnika, pogrešan redslijed slova, pisanje dvije ili više riječi zajedno i ostale tipične pravopisne greške.

            U pojedinim slučajevima smetnje u čitanju i pisanju povezane su i kombinovane sa ostalim teškoćama kao što su: govorne mane, poremećaji i nedostaci, emocionalne teškoće, neurotizam, nedovoljna adaptiranost i asocijalno ponašanje, slab vid i sluh, mentalna zaostalost, usporen i oštećen psiho-fizički razvoj, dominacija oka i ruke, nepovoljan uticaj sredine i postupaka u početnom čitanju i pisanju itd.

Nedostaci u čitanju i pisanju

Najčešći nedostaci u čitanju učenika OŠ su subvokalizacija i regresija

 SUBVOKALIZACIJA

            Subvokalizacija se ogleda u redukovanom glasu i pokretima govornih organa prilikom čitanja u sebi.To je nemogućnost tihog čitanja.Prilikom čitanja u sebi, učenici poluglasno izgovaraju riječi ili šapuću i pokreću usne.Prisutna je u razrednoj nastavi, a sve manje kasnije i što se češće čita.

            Smanjivanju i uklanjanju subvokalizacije treba da doprinosi učitelj tako što će:

            1. Navikavati učenike na tiho čitanje ili čitanje u sebi, uz objašnjenje da čitaju samo očima a ne i ustima

            2. Zahtijevati da učenici drže zatvorena usta, početnici drže prst na ustima, i preporučivati da ne miču jezik

            3. Organizovati takmičenje u čitanju u sebi, bez šaputanja i micanja ustima, a uz što brže čitanje i zapamćivanje, što se sve boduje.

 

REGRESIJA

            Nenamjerno, spontano vraćanje pogleda na već pročitane dijelove teksta, spontani pokreti očnih jabučica koje ponovo fiksiraju dijelove pročitanog retka.Ovo treba razlikovati od namjernog vraćanja u cilju boljeg shvatanja ili provjeravanja.Regresija nepovoljno utiče na brzinu čitanja te je treba suzbijati od prvog razreda.

            Regresija je prisutna kod učenika koji pri glasnom čitanju zapinju, tj. isprekidano čitaju i više puta ponavljaju pročitanje riječi.

            Smanjuje se i iščezava povećanjem čitalačke aktivnosti i sposobnosti.

Govorni poremećaji kod prvačića

Najčešće govorne mane ili poremećaji ( koji se negativno očituju u čitanju i pisanju) su:

            1. TEPANJE – nepravilan izgovor određenih glasova (l,r,ć,č,ž), izostavljanje pojedinih glasova (b,p,m,h,f,c..), međusobna zamjena glasova (j.l,ž-z,č-ć,r-l), te premještanje glasova i slogova.Najčešći uzroci su u fiziološkim osnovama govora, a i pogrešno govorno vaspitanje u porodici može biti uzrok lakših slučajeva tepanja.

            2. MUCANJE – teži govorni poremećaj; duži zastoji i prekidi u govoru, ponavljanje riječi bez grčenja i zatezanja glasnica i ostalih govornih organa.Blaži oblik je zamuckivanje.Neposredni uzrok je strah od govornog komuniciranja, a uzroci tog straha su najčešće psihološke prirode (razne traume, pogrešno porodično vaspitanje, predisponirana nesigurnost, preosjetljivost…)

            Blaže forme otklanjaju se ugonom govornom atmosferom, ne obraćanjem pažnje na mucanje, sinhronizacijom govora i praktičnih aktivnosti, namjernim usporavanjem govora, horskim čitanjem…

            3. UNJKANJE – nepravilna artikulacija pojedinih glasova koji se djelimično izgovaraju i kroz nos.Rijetko se javlja kao pokušaj oponašanja govora unjkave osobe iz neposredne okoline, najčešće je organskog porijekla.

            4. TAHILALIJA ili BRZOPLETOST – nepotpuno sinhronizovanje misaonog procesa i govornog iskaza – nepravilan izgovor pojedinih glasova, slogova i riječi zbog pretjerane brzine govora.Nekad je nerazumljiv govor.Otklanja se produžavanjem vremena posmatranja (slike, predmeta…) i čitanja teksta tj. odlaganja početka govora o tome, vježbama slušanja i oponašanjem uzornog govora.

            5. GOVORNI BLOK – nagli prekid govora bez uočljivog razloga, nekad se povremeno nastavlja, a u težim slučajevima prekida se i tok govora i tok misli.Ovo proizilazi iz psihičkih smetnji što zahtjeva psihoterapeutski tretman.Blaže forme se otklanjaju pedagoškim taktom, tolerantnošću, razumjevanjem i učiteljevim olakšavanjem govorne komunikacije.

            6.  BRADILALIJA je patološki spor govor.Češći je kod mentalno zaostale djece, ogleda se u usporenom, neprirodnom produžavanju svih glasova, naročito samoglasnika, sporo shvatanje poruka.

            Blaži slučajevi su najčešće posljedica razmaženosti, povlađivanja, prezaštićenosti i sl. što se otklanja pedagoških obrazovanjem roditelja i savjetodavno-pedagoškim radom.Takođe se eliminiše vježbama artikulacije, govornom igrom, ritmičkim vježbama, brojalicama, vježbama usklađivanja pokreta tijela i govora ( ovako se trava kosi, ovako se ušiva…)

            7. MUTIZAM  – povremena uporna šutnja.Može biti izazvana negativizmom (tvrdoglavost, prkos, agresivnost), psihotičnim stanjima (ravnodušnost, apatija, depresija) ili nemtalnom zaostalošću.najčešće iziskuje specijalano-terapijski tretman.

t’>§  slobodno prepričavanje kraćih tekstova

 

Usavršavanje pisanja

Savlađivanje i usavršavanje pisanja za većinu učenika je mnogo teže nego usvajanje početnog čitanja.zato je neophodno planski, sistematski, svakodnevno i uporno  uvježbavati pisanje kako bi učenici što prije bez većih teškoća mogli pismeno iskazivati sopstvene misli i osjećanja.

            Vježbanja su:

• prepisivanje
• diktat
• odgovori na pitanja
• dopunjavanje nepotpunih rečenica
• kombinacija crteža i riječi
• pričanje na osnovu slika ( obično mu prethodi govorna vježba)
• samostalno sastavljanje rečenica
• slobodno prepričavanje kraćih tekstova

Zapamćivanje sadržaja naučenih brzim čitanjem

Uspješnost brzog čitanja u sebi u cilju efikasnijeg učenja ne zavisi samo od nivoa shvatanja pročitanog teksta već i od njegovom zapamćivanja.Tri su međusobno povezane faze procesa pamćenja: memorisanje, zadržavanje i sjećanje.

            Količinu zapamćenog sadržaja umanjuje zaboravljanje kao suprotan proces pamćenju, a najčešći uzroci zaboravljanja su:

            – retrokativna inhibicija – ometanje unazad tj. od onoga što smo poslije pročitali (stariji utisci bliede pod uticajem novih saznanja)

            – proaktivna inhibicija

            – gubitak pažnje

            – nedovoljno ponavljanje

            – neodgovarajuće asocijacije tj. neuspjeh u njihovom stvaranju

            – potiskivanje ( mnogo lakše se zaboravi ono što narušava samopoštovanje odo onog sadržaja čitanja koje nema takvo obilježje)

            Olakšavanje i usavršavanje memorisanja onoga što vrzo čitamo podrazumjeva predupređivanje osnovnih uzroka zaboravnosti, te je neophodno izbjegavati ometanja u zapamćivanju, usmjeravati pažnju na ono što čitamo, ponavljati naučeno gradivo, povećavati zainteresovanost tokom učenja i stvarati asocijaciju između onoga što čitamo i onoga što već znamo.

Tehnike vježbanja brzog čitanja u sebi

Usavršavanje vještina, navika i sposobnosti efikasnog čitanja ne može se ni zamisliti vez treninga brzine čitanja u sebi sa potpunijim razumjevanjem osnovnog smisla pročitanog teksta.

            1. TEHNIKA JEDNOG REDA  se sastoji u čitanju onoliko riječi u istom redu koliko čitalac može da obuhvati jednim pogledom  u istom redu.

            Cilj  je da se odustane od navike čitanja po jedne riječi već da se stekne navika čitanja sintagme, fraze, rečenice, cijelog reda ( a kasnije čak dva reda odjednom) jer  je ljudsko oko u stanju da obuhvati više riječi odjednom.

            sastoji se u fiksaciji pogleda na sredinu reda ( a ne s lijeva na desno) i sa 2-3 brza pokreta obuhvati cio red i tako se pomjera prema dole.

            2. TEHNIKA OLOVKE – vježba praćenja i pokazivanja olovkom redova na dolje po sredini čime se povećava odstranjivanje loše navike vraćanja unazad.Druga olovka se može držati u zubima da bi se spriječila subvokalizacija.

            3.  TEHNIKA KARTE  – prekriti pročitane redove da bi se spriječilo vraćanje unazad, čak i ako neki detalji nisu jasni jer se neće mnogo izgubiti a postiže se mnogo u poboljšanju tempa čitanja.

 

            Kad čitalac bude stekao nove navike brzog čitanja u sebi, može  izostaviti pomenuta pomagala.

 

            4.  TEHNIKA DVA REDA  – pogled se fiksira na sredinu između dva reda i pogledom se šara više puta dok se ne usvoji smisao oba reda.Može se preporučiti obilježavanje olovkom mjesta fiksacije, da kombinuje  sa metodom karte, drži olovku u zubima da spriječi subvokalizaciju.

            5. TEHNIKA “ODREĐIVANJA BRZINE”  – unaprijed se ograniči vrijeme za čitanje određenog teksta, štopericom se mjeri, može samostalno ali je u početku poželjno da mjeri neko drugi.Ovom tehnikom čitalac se stavlja u poziciju da očekuje prevazilaženje svog prethodnog rekorda u brzini čitanja, da se takmiči sam sa sobom.

            6.SHVATANJE SMISLA BEZ MENTALNOG PONAVLJANJA RIJEČI  je jedna od najsuptilnijih tehnika vježbanja brzog čitanja u sebi.Čitalac pokušava da  ” u umu ” sagleda suštinu teksta koji čita.Manje pažnje posvećuje samim riječima.Još uvjek čita grupe riječi ali ne troši vrijeme na njihovo ponavljanje na mentalnom nivou. Ne misli o tome koje su to riječi već misli o njihovom suštinskom značenju.Pokušava da njihovu suštinu poveže sa onim što već zna i da to unese (introprojektuje) u svoj sistem saznanja.Ovdje se, dakle, prednost  daje idejama i drugim značenjima sadržanim u riječima teksta nad samim riječima.

 

            Brzo čitanje sa razumjevanjem suštinskog značenja teksta može se vježbati mjerenjem ritma čitanja prema potrebi.To se čini primjenom dvaju tehnika vježbanja brzog čitanja  i to:

            1. Ubrzavanje tempa čitanja prema brzini materije

            2. Usporavanje ritma čitanja kada za tim postoji potreba

 

            Najčešće nije nužno čitati cijeli tekst istom brzinom.Manje teške dijelove čitamo brže, a dozvoljavamo sebi usporavanje ritma kod složenijih dijelova da bi smanjili šanse da se propusti smisao pročitanog.Ovim sprečavamo zamor pri čitanju, a dobijamo utisak da nismo pod spoljašnjim prinudnim režimom nametnutog tempa čitanja.Ovo se može uporediti sa prilagođavanjem brzine voženje automobila uslovima saobraćaja.

Smetnje u koncentraciji pažnje prilikom brzog čitanja i njihovo otklanjanje

            – razni ditraktori pažnje (vanjski ometači) – povoljni uslovi su: odgovarajuće osvjetljenje, tišina, sobna temperatura 18 sttepeni, svjež vazduh, ugodan položaj tijela…

            – unutrašnji: sanjarenje, neadekvatne emocije (konflikti, anksioznost, ljutnja, tuga, zabrinutost, ljubomora…)

            – gubitak interesovanja ili motivacije za temu – potrebno je da se uoči izvjestan značaj teme dovodeći je u vezu sa sopstvenim iskustvom ili stavom, upotrijebiti autosugestiju

            – sukob mašte i volje

            Predupređivanjem i eliminisanjem spoljašnjih i unutranjih uzroka i smetnji koncentraciji pažnje čitaoca, samopojačavanjem interesovanja za temu, usklađivanjem dejstva volje i mašte, može se krčiti put za poboljšanje koncentracije a time  posredno i za povećanje brzine čitanja uz potpunije razumjevanje pročitanog teksta.